De compagnie van Frans Banning Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren, beter bekend als de Nachtwacht, is één van de bekendste schilderijen en een van de grootste toeristenstrekpleisters in Amsterdam. Wat is er nu eigenlijk te zien op dit grote schilderij dat pronkt aan de kop van de eregalerij van het Rijksmuseum?
Schuttersstuk
De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn is een schuttersstuk waarop de Amsterdamse schutterij te zien is. Schutterijen ontstonden in de late middeleeuwen. Een schuttersgilde bestond uit burgers die samen voor orde, rust en veiligheid in een stad zorgden. Je zou ze kunnen vergelijken met hedendaagse politie, maar ze hadden meestal nog een ander beroep en waren vaak in het bestuur actief. De Amsterdamse schutterij werd kloveniers of clauweniers genoemd, naar de klover (frans: couleuvrine). De klover is een musketgeweer, die de kloveniers als wapen droegen en waar zij hun naam aan dankten. Bijzonder aan dit schuttersstuk is dat Rembrandt van Rijn de leden niet netjes op een rij heeft geportretteerd. De Amsterdamse kloveniers lijken in een onbewust moment vastgelegd, waardoor het doek barst van beweging en dynamiek.
Details
Op het schilderij zijn veel details te zien waaruit duidelijk is dat het hier om de Amsterdamse kloveniers gaat. Ten eerste het mysterieuze meisje dat tussen de mannen door lijkt te glippen. Zij is de mascotte van de kloveniers. Aan haar riem is een kip aan zijn pootjes opgehangen en diens klauwen verwijzen naar de clauweniers.
De klover, het geweer, is ook duidelijk weergeven op het schilderij. Rond Frans Banning Cocq zijn drie mannen te zien die het wapen schoonmaken, herladen en richten. De man die zijn geweer richt lijkt achter Frans Banning Cocq te verdwijnen en draagt eikenbladen op zijn helm. Ook het eikenblad is een bekend kloveniersmotief.
Dat het specifiek om de schuttersvereniging uit Amsterdam gaat wordt ook op een andere manier duidelijk gemaakt. Frans Banning Cocq wijst zijn arm naar voren, waarmee hij richting lijkt te geven aan de schutters. Deze hand werpt een schaduw op de jas van Willem van Ruytenburgh. Tussen de duim en wijsvinger van deze schaduw zijn 3 kruisjes te zien, het wapen van Amsterdam.
Het grote plaatje
De Nachtwacht is ooit geschilderd voor de Kloveniersdoelen, het gebouw van de Amsterdamse kloveniers. In 1715 is het werk verplaatst naar het Amsterdamse stadhuis, en werd er een stuk van het werk afgesneden omdat het anders niet zou passen. Hiermee ging een stuk van het werk verloren en veranderde de algehele compositie. Gerrit Ludens heeft een kopie van het werk van Rembrandt van Rijn geschilderd, en dit is de enige manier om nog een idee te krijgen van hoe het werk er ooit uit gezien heeft.
Het is zeker de moeite om eens naar deze kopie te kijken. Ondanks dat dit werk veel kleiner is, wordt hiermee het grotere plaatje duidelijk. Door de toevoeging van het linkerstuk van het doek wordt ineens duidelijk dat de schutters een brug betreden. Hiermee wordt ook duidelijk dat Frans Banning Cocq met zijn hand richting geeft aan de schutters, hij geeft namelijk aan dat zij de brug over gaat steken. Op de Nachtwacht zoals die nu in het Rijksmuseum hangt is chaotische schuttersgilde te zien, zonder enige duidelijkheid van de omgeving. Alle mannen op dit werk lijken hun eigen gang te gaan. Op de kopie van Gerrit Ludens wordt duidelijk dat er aan deze chaos zeker richting gegeven wordt. Dit zou symbool kunnen staan voor de stad Amsterdam, waar handelaren, bankiers en ambachtslieden ieder hun eigen gang lijken te gaan. Toch werken zij in het grote geheel samen, waardoor zij Amsterdam gemaakt hebben tot het bloeiende handelscentrum van de wereldeconomie.
————————————————————————
Rembrandt van Rijn is één van de meesters van de Gouden Eeuw, lees hier meer over de Gouden Eeuw.
Van plan om het Rijksmusem te bezoeken? Lees hier 6 tips voor een leuk museumbezoek.
Als je het zo bekijkt... 