Kubisme, expressionisme en primitivisme
Het post-impressionisme is eigenlijk heel letterlijk alles wat na het impressionisme komt. Het gaat hier dus over een periode die begint aan het eind van de 19e eeuw. De post-impressionistische periode zet de deur open voor modernistische en moderne kunst. In dit hoofdstuk richt ik mij op drie post-impressionistische kunstenaars die allen een duidelijke inspiratie zijn voor latere, moderne kunst. Hun persoonlijke stijl heeft een inspiratie gevormd voor kunstenaars die in hun stijl verder schilderden. Ik zal in dit hoofdstuk de volgende stijlen bespreken: Het kubisme van Paul Cézanne, het expressionisme van Vincent van Gogh en het primitivisme van Paul Gauguin.
Historisch kader
Al tijdens de 19e eeuw beginnen stromingen elkaar steeds sneller op te volgen en bestaan stromingen meer en meer naast elkaar. Na het impressionisme wordt dit versterkt, en tal van stromingen ontstaan. Er lijkt een zoektocht gaande naar de essentie en het doel van kunst. Gedurende de kunstgeschiedenis hebben verschillende idealen elkaar afgewisseld. Wat is nu eigenlijk het doel van de kunstenaar? Is dat het vertellen van een verhaal? Is dat het weergeven van schoonheid? Of is het doel het schilderen van de werkelijkheid? En wat is dan de werkelijkheid? Kunstenaars van het post-impressionisme volgen hier in hun eigen weg en visie, en komen zo tot zeer persoonlijke vernieuwingen.
Kubisme
De visie van Paul Cézanne
Paul Cézanne wilde net als de impressionisten de indruk van de natuur vangen, maar was niet tevreden met het resultaat van een impressionistische manier van schilderen. De impressionisten mengden hun kleuren op het doek en gebruikten vervaagde lijnen en gekleurde schaduwen. Dit leidde tot een verlies in duidelijkheid en orde. Cézanne zocht naar een balans tussen heldere kleuren en duidelijke lijnen. Het risico was dat dit weer ten koste zou gaan van de natuurgetrouwheid. Toch wilde Cézanne zowel de natuur trouw blijven als ook trouw blijven aan de kleuren die zijn zintuigen prikkelden. Het lijkt onmogelijk om deze verschillende doeleinden in één werk tegemoet te komen. Cézanne bleef echter experimenteren en hoewel hij de wanhoop soms nabij was, slaagde hij uiteindelijk wel.
De kunst van Paul Cézanne
Hoe de verschillende doelen die Cézanne voor ogen had samen kwamen is te zien in het werk De Monte Sainte-Victoire gezien vanaf Bellevue uit 1885, te zien op afbeelding 1. De berg Sainte-Victoire, de velden, de boompjes en de huisjes zijn allemaal duidelijk te herkennen, waarmee Cézanne trouw is gebleven aan de natuur. Hij is ook trouw gebleven aan de indrukken van zijn zintuigen, en heeft gebruik gemaakt van heldere, duidelijke kleuren. Vooral het geel en groen springt uit het werk. Hij is er ook in geslaagd om het werk helder te maken. Het berglandschap bestaat uit heldere lijnen en de landbouwveldjes zijn rechthoekige vormen. Ook de huisjes vooraan lijken uit geometrische vormen te bestaan. In 1904 schildert Cézanne hetzelfde gezicht opnieuw, te zien op afbeelding 2. Het landschap is, zeker met het werk uit 1885 er naast, nog goed te herkennen. Toch is Cézanne hier nog meer naar de essentie van de vormen gegaan. Het landschap bestaat nog meer uit vlakjes en lijnen. Dit werk is een duidelijke uiting van zijn idee dat alles in de wereld in feite bestaat uit geometrische vormen als vierkanten, cirkels, cilinders en kegels. Cézanne wordt gezien als voorloper van het kubisme in de 20e eeuw. Met de latere werken van deze post-impressionist zou je Paul Cézanne een kubist avant la lettre kunnen noemen.
Expressionisme
De visie van Vincent van Gogh
Vincent van Gogh is als kunstenaar, maar ook als persoon ontzettend interessant. Zijn kunst is heel duidelijk een uiting van zijn persoon. In eerste instantie wilde Vincent van Gogh predikant worden, maar hiervoor werd hij afgewezen omdat hij te fanatiek zou zijn geweest. Pas hierna begon hij zichzelf te leren tekenen, in een poging zijn zoektocht naar God om te buigen in een zoektocht naar zichzelf. Hij was als kunstenaar volledig autodidact. De meeste tekeningen vond hij zelf mislukt en gooide hij weg. Zijn broer Theo, die kunsthandelaar was, kreeg het ook niet voor elkaar de werken van zijn broer Vincent te verkopen.
Van Gogh wilde kunst maken die hetzelfde uitstraalde wat ooit door het christendom was uitgestraald. Jezus’ medium was menselijkheid, dat van Vincent de kunst. Zijn missie zou hetzelfde zijn als die van Christus, het zou zich verbinden met de armen en de analfabeten, de gewonden van de industriële samenleving. Zijn werken zouden vol heldere kleuren zitten, zoals glas-in-lood, omdat heldere kleuren de aanwezigheid van het Goddelijke suggerereren. Het gevoel van de kunstenaar zou worden overgebracht op de toeschouwer, zodat ook hij deze intense manier van zien en voelen kon meemaken.
Zijn expressieve werken lijken soms een uiting te zijn van zijn bipolaire, manische depressiviteit. Vincent van Gogh vond echter rust in het schilderen, en schilderde soms meerdere werken per dag om aan de psychosen die hij ook had te kunnen ontsnappen. Hij wilde zijn gevoelens uitten op het doek, zodat de toeschouwer zich begrepen zou voelen en tegelijkertijd wilde hij in zijn werken troost en hoop uitstralen.
De kunst van Vincent van Gogh
Vincent van Gogh begint pas laat in zijn leven met schilderen. In eerste instantie schildert hij hele donkere werken, zoals de bekende Aardappeleters te zien op afbeelding 3.
In zijn latere, kenmerkende stijl schildert hij juist met heel veel kleur. Hij is hiervoor geïnspireerd door Japanse prenten en door de Impressionisten die hij in Parijs ontmoet. Deze heldere, pure kleuren zijn ook een uiting van goddelijkheid. Op afbeelding 4 zien we De kamer van de kunstenaar in Arles. Daar op is vooral veel geel, maar ook helder groen en rood te zien. Het was Vincent van Gogh niet te doen om een nauwkeurige weergaven van de natuur. Hij gebruikte de kleuren en vormen om uit te drukken wat hij voor deze voorwerpen voelde, en hoopte dat de toeschouwer dit ook zou voelen.
Dit uitten van gevoelens in vorm is ook te zien in Korenveld met cipressen, te zien op afbeelding 5. Hij heeft hier gekozen voor een rustig, idyllisch tafereel. Hierdoor was hij vrij om de vormen op zijn eigen manier in te vullen. Hij gebruikt losse, grove penseelstreken in verschillende kleuren. Dit is een techniek die hij heeft geleerd van de Impressionisten. Van Gogh gebruikt de richting van de penseelstreken in het korenveld, en de kronkelende lijnen van kleur in de lucht om zijn gemoedstoestand te uitten.
Primitivisme
De visie van Paul Gauguin
Paul Gauguin wordt vaak in verband gebracht met Vincent van Gogh, omdat zij een, op zijn zachts gezegd, turbulente vriendschap hadden. Deze vriendschap liep niet heel soepel, en eindigde toen Vincent van Gogh in een vlaag van waanzin zijn vriend Paul Gauguin aanviel. Twee jaar later vertrok Paul Gauguin naar Tahiti. Hiermee probeerde Paul Gauguin te ontvluchtten aan de beschaving. Kunst liep het gevaar om oppervlakkig te worden, doorat alle kennis en kundigheid er voor zorgde dat het uitten van meer diepgaande, directe gevoelens verloren ging. De kunst in Europa was volgens hem teveel gericht op vaardigheid en het gebruiken van verschillende technieken. Paul Gauguin was niet de enige die zocht naar een kunst die een krachtige uiting was van menselijke instincten en hartstocht. Hij ging samen leven met de plaatselijke bevolking en raakte geïnspireerd door hun onbedorven manier van schilderen. Paul Gauguin zag het als compliment als zijn kunst werd bestempeld als barbaars.
De kunst van Paul Gauguin
Paul Gauguin schilderde vooral exotische onderwerpen, hij schilderde vooral vaak de vrouwen van Tahiti. Hij probeerde naar de dingen te kijken zoals de plaatselijke bevolking dat deed, en bestudeerde ook de technieken van de inheemse bevolking. Hij beeldde ook hun werken af op zijn schilderijen, zoals bijvoorbeeld op Te Revioa, te zien op afbeelding 6.
Om zijn eigen werk in harmonie te brengen met de primitieve kunst gebruikte hij grote kleurvlakken en duidelijke omtrekken. Hij negeerde hierbij de problemen van de westerse kunst als perspectief en diepte. Dat sommige vlakken er hierdoor plat uit ziet, zoals de armen van de vrouw rechts op Te Revioa, maakte Paul Gauguin niks uit.
Paul Gauguin verheerlijkt in zijn werken de levenswijze op Tahiti. Op Tahitiaanse vrouwen op het strand, afbeelding 7, zien wij wederom twee vrouwen. Zij zien er relaxed uit, alsof zij een zorgeloos leven leiden. Wij zijn nu wel meer gewend, maar in die tijd was het bijzonder dat Paul Gauguin juist de schoonheid zag in deze vrouwen. Ter vergelijking een schilderij van Lady Maxwell, in dezelfde tijd geschilderd door Bouguereau. op afbeelding 8. Juist het primitieve, pure van de vouwen van Tahiti was een grote aantrekkingskracht voor Paul Gauguin.
Post-Impressionistische kunst
In de post-impressionistische kunst gaan kunstenaars op zoek naar wat zij belangrijk vinden in hun kunst. Hierna gaat kunst verschillende richtingen uit. De academies bepalen steeds minder wat er geschilderd wordt, en kunstenaars schilderen niet meer zozeer voor de markt maar volgens hun eigen, persoonlijke visie. Natuurlijk blijft er een groep kunstenaars bestaan die wel volgens de traditionele wijze blijft schilderen. Voor post-impressionistische kunstenaars is kleur, vorm en compositie over het algemeen belangrijker dan het onderwerp. Zij proberen meer weer te geven dan slechts het waarneembare. Dingen als gevoel en sfeer worden hierbij belangrijker.
——————————-
Vind je het post-impressionisme interessant? Uiteraard is het Van Gogh museum in Amsterdam een aanrader voor vele Expressionistische werken van van Gogh, maar ze hebben er ook andere werken uit deze periode. Mocht je echter in Parijs zijn, ga dan echt naar Musee d’Orsay, ze hebben daar zoveel geweldige impressionistische en post-impressionistische werken!
Als je het zo bekijkt... 